8 - боб
Ўн икки ёшга тўлганимда, бобом мени Англияга қайтариб юбориш кераклигини айтди. Ота-онамни кўришга муяссар бўлганим учун жуда ҳаяжонландим, бунинг устига мени қўрқув ҳам босди. Аэропортга йўл олаётганимизда, Лоуси иккимиз узоқ жим кетдик. Ҳар биримиз ўз фикри-ҳаёлимиз билан банд эдик. Аэропортга етиб келганимизда, бобом менга Лондонда кун-фуни ўрганишни давом эттиришим кераклигини айтди.
-Мен Женевадаги кун-фу Халқаро федерацияси билан гаплашдим. Сенга бирор устозни белгилашади ва сен учун таълим олиш пулини тўлашади, - деб қўшиб қўйди у. Арава тўхтади. – Мен муваффақиятларингни кузатиб бораман. Кейин бироз вақт ўтгач, бу ерга қайтиб келасан.
Шундай деб, у таъзим қилди ва орқасига қайтиб кетди.
Самолёт тепага кўтарилганда, яқин келажакда мени нималар кутаётганлиги ҳақида ўйлай бошладим. Хитойда яшаган саккиз йиллик ҳаётим давомида мен бир неча бор ота-онамни кўриб кетишга келганман. Баъзида ота-онамнинг уйида ойлаб қолиб кетардим. Серҳаракат ва гавжум Лондон доим менга олам-олам қувонч бахш этиб, ўзига маҳлиё этарди. Мен ўйинчоқларга тўла магазинлар, Трафальгар майдонида осилиб турувчи панклар, икки қаватли автобуслар ва Пикадиллининг ярқираб турган ранг-баранг чироқларини яхши кўрардим. Бироқ мен учун ота-онамнинг уйида яшаш осон эмасди. Улар Хитой ҳақида эшитишни асло истамасди. Аввалам бор,бу гап онамга тегишли эди: онам ўзини худди мени ҳаётимда ҳеч қандай Хитой бўлмагандай тутарди. Ҳузуримда онам ҳар доим ўзини ноқулай сезарди. Биз умуман гаплашмасдик. Бутун вужудим билан ва сидқидилдан инглиз тилини ўрганишим ҳам ҳеч қандай натижа бермади. Кантон диалекти тез орада менинг она тилимга айланди. Шубҳасиз, онам ҳам ота-онасининг тилини билган, аммо мен ҳеч қачон бу ҳақда онамдан сўрамаганман. Оиламдаги кўп ҳодисалар мен учун жумбоқлигича қолди.
Самолётда ўриндиққа яхшигина ўрнашиб олиб, сўнгги марта Англияга борганимни эслай бошладим. Ўшанда мен тўққиз ёшда эдим. Кунларнинг бирида онам билан супермаркетга бордим. Одатдагидай, онам аравачани турли ширинликларга ва бакалеяга тўлдирди. Онам бир пакет креветкани аравачанинг тагидаги сумкачасига беркитганини кўриб қолдим.
-Она, креветкаларни кўрсатиш эсингиздан чиқди, - дедим мен онамга.
-Вой эсим қурсин! Қаранг-а, креветка ҳам олганим ҳам ёдимдан кўтарилибди! – деди онам уялганича бир пакет креветкани сумкасидан чиқариб. Кармонидан қўшимча пул олиб креветка учун узатди.
-Ҳавотирланманг, - деди ёшгина сотувчи қиз. – Ҳамма ҳам янглишиши мумкин.
Магазиндан чиққанимизда онамнинг кайфияти йўқлигини сездим. Унинг қарашида менга нисбатан қаҳр-ғазаб борлигини сездим. Аммо онамнинг бундай ёвуз қарашларига кўникиб кетганман. Хўп, бу сафар мен қандай ёмонлик қилганимни тушунмасдим. Нима бўлганда ҳам, жим туришим керак эди.
Агар бу ҳолат бир неча кундан кейин яна такрорланмаганда, эҳтимол, креветкалар билан бўлиб ўтган воқеани асло эсламасдим. Бу сафар онам қимматбаҳо конфетларни ўғирламоқчи бўлди. Кассага навбат кутиб турганимизда, онам бир коробка шоколадни аравачадан олиб, пальтосининг кенг енгига беркитиб олди.
-Ойи, ундай қилманг... – деб эндигина гап бошлагандим, шу заҳотиёқ тилимни тишлашимга тўғри келди. Онамни қаҳр ва ғазабли қараши менинг сўзларимдан устун келди.
Буларни эслаш мен учун оғир эди, шунинг учун бахтли лаҳзаларни эслашга уриндим. Ҳаёллар мени Эджевердаги катта уйда яшаган давримизга олиб кетди. Отам қўли гул уста бўлган. У телевизорларни тузатарди. Яхши ишлагани учун мижозлари кўп бўларди. Бир куни отам кечқурун ишдан уйга қайтиб келганда, мен хушчақчоқ кулги ва хурсандчиликни эшитдим. Дадамни мижозларидан бири ҳисоб-китоб қилибди. Мижоз отамга анчагина пулни нақд берибди. Отам уйга кириб келгач, даста-даста пулларни уйга сочди. Хурсандчиликдан боши айланган онам полдан пулларни йиға бошлади. Отам онамнинг белидан ушлаб, иккаласи хонада рақс тушди. Бу рақсни кўрганимдан кейин, кайфиятим ниҳоятда кўтарилиб кетди. Оиламиздаги кам учрайдиган бахтли онлардан бири шундай бўлган ва бу кун хотирамда шундайлигича сақланиб қолган.
Самолётга ўтирганимга ҳам бир неча соат бўлди. Мен самолёт моторларининг тинмай гувиллашига қулоқ солдим. Ваниҳоят кўзим илиниб қолибди. Самолётимиз Лондон шаҳрининг Хитроу аэропортига қўнаётганида уйғониб кетдим.
Авиарейс стюардессалари ҳар доимгидек, жуда эътиборли. Манзилга етиб борганимиздан кейин стюардессалардан бири мени терминал орқали кутиш залига кузатиб қўйди. У ерда мени ота-онам кутиб олишлари керак эди. Менинг ҳеч қандай юким йўқ эди. Кутиш зали кутиб олувчиларга лиқ тўла. Мен оломон ичидан отам билан онамни қидирардим. Мана,уларни кўрдим. Онам, ҳар доим тасаввур қилганимдек, чиройли қимматбаҳо кўйлакда, лаблари қизил қилиб бўялган, қоп-қора киприклари узундан-узун, туфлиси ва қўлидаги сумкачанинг ранги бир-бирига уйғунлашган. Отамнинг кўринишидан менинг бутун вужудим титраб кетди. Олдин отамнинг бўйлари узун, барваста, юз тузилиши кўркам, ўзи қорачадан келган, сочлари қалин ва қора, ҳар қандай одам орзу қиладиган инсон эди. Ҳозирда эса отам ногиронлар аравачасида ўтирарди. Кўриниши кичкинагина, юзлари сўлган, кўз қарашлари ғамгин, қалин қора сочларига оқ оралаган эди. Мен ота-онамни таъзим қилиб кутиб олдим. Онам қандайдир совуққонлик билан юзимдан ўпиб қўйди.
Кейинроқ отамга нима бўлганини билиб олдим. Маълум бўлишича, отам анчадан бери бетоб экан. Ташхиси – паришонхотирлик, склероз. Мен туғилганимдан кейин унга шундай ташхис қўйилганди. Эҳтимол, шунинг учун ҳам онам шу қадар баджаҳл бўлса керак. Балки, ҳаммасига айбдор мендирман, шу сабабли онам мени ниҳоятда ёмон кўрса керак.
Онамга қараганда, кўпроқ отамни яхши кўрардим. Отам ўзининг турли асбоблари ва бошқа қизиқарли нарсаларини кўрсатиб, мен билан кўп вақт ўтказарди. Мени отамнинг турлича шуруп, болтчалар, винтлар ва гайкалар солинган ихчамгина чамадонлари ўзига жалб этарди. Дадам мени шахмат ўйнашга ўргатган. Биз бирга ҳар хил техник моделлар ясардик. Моделлар схемаси ва чизмаларини у менга ўқиб берган китоблардан олардик. Отам ўзининг мутахассислиги бўйича катта, қалин китобларни ўқирди. Мен учун отам билан бирга бўлиш ҳар доим хурсандчилик олиб келса-да, бироқ мен дадам билан югурмасдим, футбол ўйнамасдим, кураш тушмасдим, гольф ўйинида мусабақалашмасдим. Нега бундай бўлганини мен энди тушундим. Отам имкон қадар меҳнатга бўлган қобилиятини сақлашга интиларди, лекин у жуда тез чарчаб қоларди. Кўпинча у уйда ёлғиз қолганда, тиззаларига китобни қўйганича ухлаб қоларди. Онам бўлса кун бўйи дўконма-дўкон санғиб юрарди.
Гарчанд Англияда бобом қатъий талаб қиладиган қонун-қоидаларга риоя қилиш бўлмаса-да, бироқ бу ерга ўрганишим жуда қийин бўлди. Ҳар ҳолда ўз уйимда, бобомникига қараганда, яшаш анча енгил эди. Бу ерда, Ғарбда, ҳамма нарса менга бегона эди. Биринчи кунлари ҳаттоки юмшоқ каравотда ётолмай, ерда ухлашимга тўғри келди.
Ота-онам мени маҳаллий умумтаълим мактабга киритиб қўйишди. Мен барча болалар сингари, кундузи мактабда ўқирдим, кечқурун эса инглиз тилидан қўшимча дарсларга қатнардим. Ростини айтсам, бошиданоқ мактабга боришни ёқтирмадим. Аслини олганда, мактабдаги бошқа болалар билан ҳеч қандай умумий қизиқишларим йўқ эди. Ҳеч бир сабабсиз уларнинг сўкинишлари, беадаблиги, устозларга нисбатан қўпол муомалалари олдинига мен учун ғалати кўринди. Олган тарбиям доирасида катталарни нафақат ҳурмат қилиш кераклигини билардим, балки уларни қадрлаб, уларга сўзсиз итоат этардим.
-Эй сен, пискакўз, қаерга кетяпсан? – бу Стив Женкинс эди. Биринчи бор мактабга келганимда бир гуруҳ болалар мени калака қилиб устимдан кулишган. Стив ўша беадаб болаларнинг шайка бошлиғи. Мен улар билан уришмасликка қарор қилганим учун ҳам уларнинг қилган таҳқирлашларига ва хўрлашларига чидаб юрибман. – Менимча, хитойликларингникига тушлик қилишга кетаётгандирсан?
Стивнинг шериклари қотиб куларди. Улар орқамдан юриб мактаб ҳовлисини айланиб чиқди.
-Эй, хитойча, мен сен билан гаплашяпман. Нима, қулоғинг том битганми?
Мен индамай ўз йўлимда кетавердим, аммо ичимда нимадир қайнай бошлади. Майли, кўнгилларини очишаверишсин. Аммо ким билан ўйнашаётганини улар билмайди. Кун-фу жанговар санъатининг муҳим принципидан бири – бу тўқнашувлардан ўзини олиб қочиш, фақатгина ўзини ҳимоя қилиш ҳолатидагина кун-фу усуллари фойдаланиш. Аммо болалар мени тинч қўймасди. Уларнинг калака қилиши ва ҳақоратидан мен қаерга беркинишни билмасдим. Барзангидай тасқара Стив Женкинс яна кўп бошқа болаларни – қоратанли ва осиёликларнинг жиғига тегарди. Бир куни мен уни отаси билан шаҳарда кўрганман. Ота-бола иккиси ҳам сочларини устарада қирдириб юришарди. Унинг отасини қўлларида Миллий фронт* рамзи туширилган таутировка бор эди. Бир сўз билан айтганда, бу жирканч ва разил одам.
-Нима, хитойча, қўрқиб кетдингми? Ёки мен билан гаплашгинг келмаяптими? Ҳа, айтганчалик, ёдимдан кўтарилибди, ахир сен инглизча гапирмайсан–ку! – Шундай деб, Женкинс кўзларини олайтириб, афтини буриштириб мени калака қилди.
Мен тўхтаб қолдим, чунки у ўтиб кетишимга йўл қўймасди. Бошқа болалар эса ўз бошлиқларини қўллаб-қувватлаб, бирор бир “қаҳрамонлик” кўрсатишга гижгижлашарди. Шу вақтда “Триада” болалари мени ўлгудай қилиб дўппослашгани эсимга тушиб кетди. Ўша ҳолат бошқа қайтарилмаслиги керак.
-Мени тинч қўйинглар, - дедим секингина, аммо қатъийлик билан.
Женкинс тиржайганича гапларимни қайтариб, калака қиларди:
-“Тинч қўйинглар” дейсанми? Болалар, келинглар, уни тинчлантириб ётқизиб қўямиз.
Женкинс, қани келинглар, демоқчи бўлгандай, тўдасидаги болаларга қаради. Сўнгра ўгирилиб, мени чап елкамга қулочкашлаб уришга ва ерга йиқитишга шайланди. Мен қўл қовуштириб турмай дарҳол оёғим билан юзига кучли зарба бердим. Зарбадан унинг бурни синди ва у ерга йиқилди. Бошқа болалар эса Женкинсни оғриқдан ерда думалаб бақириши, сўкиниши ва бурнидан оқаётган қонни бир амаллаб тўхтатишга уринаётганига оғзиларини очиб қараб турарди. Мен уларнинг ҳар бирини кўзига бирма–бир тикилиб қарадим. Ҳаммаси бир зумда Женкинсни қолдириб, тумтарақай бўлиб қочиб қолишди. Ўзи ҳам жуда айни пайтида кетишди-да. Бўлмаса ҳаммаси “бошлиғи” каби ерда ётарди. Бу мени анча тинчлантирди.
Муштлашганим учун мени енгилгина жазолашди: биринчи кунданоқ бундай ҳолатга чидаб келаётганимни ўқитувчилар яхши билишарди. Мен меҳнатсевар, хушмуомала ва интизомли ўқувчи бўлганман, Стив Женкинс эса ўтакетган безори эди. Ўша воқеадан кейин тез орада Стивни мактабдан ҳайдашди. Кун-фу жанговар санъатидан мен бохабар эканлигим ҳақидаги шов-шув тезда ўқувчилар орасида тарқалди. Тез орада менинг атрофимда кўп болалар тўпланди. Мен олдин ҳеч қачон диққат марказида бўлмаганман. Болаларга бирор нима билан шуғулланиш ва қизғин фаолият кўрсатиш учун бошлиқ керак эди. Мен икки ўт орасида қолдим: бир томондан, маълум бир қонун-қоидага кўра яшашим керак; иккинчи томондан эса – эркинликнинг хавфли ҳисси. Қолаверса, ўзга юртнинг маданиятига дуч келганимдан чуқур ҳижолатда эдим. Оммавий бепарволик ҳукм сураётган бир пайтда ва ҳамма нарсага руҳсат берилган жамоатда ўзимни қандай тутишим кераклигини тушунмасдим. Оддий бир ҳолатни олайлик, синфда интизомни сақлаш учун кўплаб вазиятларда ўқитувчилар ўқувчилар билан жанг қилиб кетишарди. Очиғини айтганда, болалар мендан қўрқишарди, бу эса менга ёқарди. Энди бирор кимса мени хафа қилишга журъат этолмасди. Безориларнинг қурбони бўлишдан кўра, безори бўлиш яхшироқ эди.
Агар мен кун-фу жанговар санъатини эгаллашни давом эттирмаганимда эди, эҳтимол, осонгина Стив Женкинс ва унинг дўстлари тузоғига илиниб қолардим.
