25 - боб
Мени таажжублантирган нарса - бу баъзи маҳбусларнинг ташқи кўриниши эди. Кимлардир қамоқхонанинг қаттиқ шарт-шароитида соғлом ақл ва тана мустаҳкамлигини сақлашга ҳаракат қилишарди. Бироқ бу ердагиларнинг кўпчилиги сассиқ табак ҳиди келган, қуруқ суяклардан иборат тиррайган жасадни намоён қиларди. Яқиндагина бўлиб ўтган ҳодисалар ёдимга тушди. Ўшанда мени икки қаватли темир каравотлари бор камерага ташлашган эди.
Энди менга яғири чиқиб кетган сигарета қолдиғини чекишга узатди. Мен олдинига индамай турдим, сўнгра барибир олдим. Ўзим яхши кўрган “Gitanes” сигаретасини чекиб, хуморимдан чиқишни хоҳлагандим. Аммо борига шукур қилиб, бировлардан қолган сигаретани тутатдим. Энди Б блокидаги маҳбуслар ҳақида ўз ҳикоясини давом эттирди.
-Дўстим, бу Ҳазрати олиялари қамоқхонаси эмас, - деди у. – Мен нималар деяётганимни яхши биламан! Хоҳ ишон, хоҳ ишонма. Бу ерда ҳамма баробар. Сен ким ва қандай эканлигинг – кичкина ўғрими, террорчими ёки ашаддий қотилми – ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас. Бу ерда ўзинг учун ўл етим. Энтони, шуни доимо ёдингда тут! Доимо қулоғингни динг қилиб, огоҳ бўлиб юр.
-Биродар, мен ҳақимда қайғурмай қўя қол, менда ҳеч қандай муаммо бўлмайди, - деб уни ишонтирдим.
-Албатта, агарда маълум қонун-қоидаларга амал қиладиган бўлсанг.
Мен ўшанда Энди қандай қонун-қоидалар ҳақида гапираётгани, бундай қонун-қоидалар ким томонидан ўрнатилгани ҳақида қизиқиб сўрамабман, аммо нимадандир кўнглим ғаш эди. Албатта бунинг тагига етишим керак.
Ҳар блокнинг ўз криминал авторитети бор, соддароқ қилиб айтганда Papas (бошқача номи – Mamas, кимга қанақа ёқса). Блокка келганимга икки кун бўлмасдан, меҳмонларни қабул қила бошладим. Papas бу ерда маҳбусларнинг энг каттаси, яъни бошлиғи ҳисобланар экан. Қолган маҳбуслар унга сўзсиз итоат этиб, у ўрнатган “қонун-қоида” асосида кун кўришарди. Руҳий касаллар ҳисобга олинмаса, блокдаги барча маҳбуслар унинг “қули” экан. Бинобарин, маҳбусларнинг барча нарсалари, ҳаттоки ўзлари ҳам Papasга тегишли эди. Varianosлар ҳам Papasга тоқат қиларди, қайсидир маънода уни ҳурматлаб, эъзозлашар экан. Papas назоратчиларга блокдаги маълум тартибни сақлашга ёрдам берарди. Қолган нарсалар эса қамоқхона хизматчиларини қизиқтирмасди. Кейин менга маълум бўлишича, Б блокидаги Papas ёмон отлиқ ҳисобланиб, Никоси Марказий қамоқхонасининг энг ёвуз авторитети бўлган экан.
-Салом, бобик! – деди у менга камерамга кириб келар экан. Papasнинг орқасида тўрт-бешта малайлари бор эди. Камерам кичкина бўлганлиги сабабли, малайлар эшик олдида туришарди. Мен каравотимдан пастга тушдим. Papas юнон эди. Товоқдай юзларидаги соқол ва мўйловлари қирилган, кўзлари ичига кирган, ўзи эса қўрқинчли бульдок итига ўхшарди.
-Уйимга хуш келибсан, - деди у соф инглиз тилида елкамдан қоқар экан. У нима хоҳлаётганини англадим. – Сен – Жон Булль*, мен эса инглиз қизларининг ишқибозиман – барча инглизча нарсаларни яхши кўраман, - деди у. – Менинг дугонам бўласан. – Шу сўзларни айтиб, белимнинг пастини силади.
Шу заҳотиёқ тирсагим билан қилган зарбам “азиз меҳмоним”нинг томоғига бориб урилди. Papas бетон полга қулаб тушди. Малайлар шамол учиргандай, ғойиб бўлишди. Ҳар тарафдан varianosлар югуриб келишди. Papas полда балиқ каби оғзини очиб, оғзидан нафас олганича чўзилиб ётарди. Уни шу заҳотиёқ изоляторга олиб кетишди. Афтидан, унинг нафас олиш томирини узиб юборганга ўхшайман. Қоронғу тушгунча мени камерага қамаб қўйишди. Бу билан ҳали иш тугамаганлигига ишончим комил эди. Бироқ вақт ўтарди, ҳеч қандай ўзгариш йўқ эди. Маълум бўлишича, Б блокидаги “отахон”ни йўқ қилган янги йигит ҳақидаги шов-шув тезлик билан бутун қамоқхонага тарқалибди. Ўзим билмаган ҳолда қилган ишим билан биринчидан, маҳбусларнинг ҳурматини қозонибман; иккинчидан, ўзимга тинч ҳаётни таъминлабман.
Кўп маҳбуслар учун ҳар куни тирик қолиш - аёвсиз жанг қилишни англатади. Менга бирор кимса қўл кўтаришга журъат этолмасди, фақатгина руҳий касал жиноятчиларни ҳисобга олмаганда, улар учун ҳеч қандай қонун-қоида мавжуд эмас. Шунинг учун ҳам мен доимо қулоқларимни динг қилиб, эҳтиёт бўлиб юрардим. Блокдаги жиннилардан ҳамма қўрқарди, айниқса уларнинг орасида ёмон отлиқ Акалиас исмли тентак ва Алькапони лақабли эси паст телба бор эди. Одамхўрга ўхшаган дев Алькапони маҳбусларга ташланиб, уларни зўрларди, сўярди ёки бўлмаса, қониқиш хосил қилиш учун уларга турли жароҳат етказарди. Акалиас эса Алькапонига ўхшаган махлуқ бўлса-да, у билан солиштирилганда сал юмшоқроқ эди. Жиноят қилиш Акалиаснинг қон-қонига сингиб кетганди. Қолаверса, Акалиас ҳамма нарсани ўз фойдасига ҳал қилишга ақли етар эди. У жуда айёр ва маккор, бировларни алдаб, фойда чиқаришга устаси фаранг эди. Varianosларга у шундай йўл топар эдики, доим кўзлаган мақсадига эришарди. Унга асло ишонмаслик кераклигини ҳамма маҳбуслар билишарди. Бу ёвуз, ичиқора, ҳасадгўй одам эди.
-У ҳақида нималар маълум? – сўради кунларнинг бирида Энди.
-Гап сўзларга қараганда, у хотинини ўйнаши билан ўз уйида тутиб олибди, - жавоб берди у.
-Бунақанги ҳодисалар баъзида юз бериб туради.
-Тўғри, лекин ҳамма ҳам хотинини унинг ўйнашига қўшиб парча-парча қилиб, қиймалаб ташламайди. Айтишларича, чопилган тана бўлакларини узоқ ойлар мобайнида музхонада сақлаган экан.
-Даҳшат!
-Биродар, ҳеч қачон унинг йўлига ғов бўлма!
Алькапонидан фарқли ўлароқ, Акалиас вақти-вақти билан туппа-тузук одамга айланиб қоларди. Масалан, Акалиас шахмат ўйинини яхши кўрарди. У бошқа маҳбусларни шахмат ўйнашга зўрларди ва ўз ғалабасидан фахрланарди. Ҳеч ким уни мағлубиятга учратишга журъат этолмасди. Бобом кичкиналигимда шахмат ўйнашни мукаммал ўргатган. Ўспиринлик вақтимда эса мен ҳақиқий шахмат устаси ҳисобланмиш отам билан соатлаб шахмат ўйинига берилиб кетардим. Акалиас муносиб рақиб эди, шунинг учун мамнуният билан шахмат ўйнашга рози бўлардим. Партия бориши жараёнида Акалиаснинг мағлуб бўлишини олдиндан билардим. Мен диққат билан унинг кайфиятини ўрганиб чиқардим, шундан кейингина у билан пул ўйнаш ёки ўйнамасликни ҳал қилардим. Ҳикоя қилишларича, кунларнинг бирида Акалиас бир америкаликнинг юзига қиздирилган ёғни қуйиб юборибди. Чунки америкалик қачонлардир уни урган экан.
Ҳафталар ўтиб, менга қамоқхонадаги маҳбусларга Lamarinaда, яъни ғилдиракли темир аравачада овқат тарқатишни топширишди. Хусусан, мен қамоқхона хизматчилари назоратида тиббиёт блокидаги ва бир кишилик блок камерадагиларни овқат билан таъминлардим. Шу тарзда сигарета олишга бирозгина пул топа бошладим ва қисқа вақтга бўлса-да, ҳовлига чиқиб айланишга рухсат тегди. Кунларнинг бирида Lamarinaни етаклаб, бир кишилик камералар блокига яқинлашганимда, кимларнидир овози ва хоҳолашини эшитдим. Varianosлар, бу ёғига ўзинг кетавер деган маънода менга ишора қилишди. Камерага қарасам, у ерда уч киши ўтирган экан: икки қорачадан келган фаластинлик ва бир малла маҳбус.
-Lamarina, - дедим мен. – Тушлик қилиш вақти келди.
-Ҳой, инглиз, сенмисан? – деб сўради малласоч ва ўрнидан турди.
-Ҳа менман, - илжайганимча жавоб қилдим ва унинг талаффузига эътибор бердим. Жорди* акцентига ўхшайди.
-Иэн Дэвидсон, - деди йигит ўзини таништириб ва панжарадан қўлини узатди.
-Тони, - жавоб бердим мен.
Дэвидсоннинг мени илиқ кутиб олиши жуда ёқди. Иэн Дэвидсон? Бу исм менда қандайдир тасаввурларни уйғонишига ва ҳушёр туришимга сабаб бўлди. Буни пайқаган Иэн қўшиб қўйди:
-Ҳа, мен худди ўша Дэвидсонман. Узоқ йиллар мобайнида исмим матбуотда тез-тез кўриниб турарди.
-ФОТ?**
-Худди шундай, биродар. Булар қуролдош дўстларим – Илайес ва Маҳмуд.
Фаластинликлар бош эгиб, салом-алик қилди.
-Сизлар қандайдир яҳудийларни отиб ўлдиргансиз, шундайми? – сўрадим мен.
-Шундай, - жилмайди Иэн. – Фақат матбуотда ёзилганни ҳаммасига ишонавериш ярамайди. Матбуотда қурбон бўлганлар саёҳатчи сифатида кўрсатилган, аммо биз узоқ йиллардан бери уларнинг изига тушгандик. Уларни ҳаммаси Моссад* агентлари бўлишган. Аёл киши эса автомобил портлатиш бўйича мутахассис эди.
Шунда шов-шув бўлган воқеа ёдимга тушди. Иэн Саут-Шилдсда туғилган. Британия газеталари ўшанда Дэвидсон ҳақида шов-шув уюштириб, муваффақиятга эришган. Газеталар Дэвидсонни яҳудийлар билан курашиш мақсадида Фаластин озодлик ташкилотига қўшилган қуролланган телба деб танитган. Иэнн ва унинг дўстларини муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳодисадан кейин 1985 йили қамоққа олишган. Дэвидсоннинг гуруҳи Ларнакдаги кема пристанига икки исроиллик эркак ва аёлни бартараф қилиш учун юборилганди. Ҳаракатлар жараёнида улар Кипр полицияси томонидан қамалга тушиб қолди. Иэн ва унинг қуролдош дўстлари ҳибсдан қочиб қутулолмаслиини тушунди. Иэн ва унинг дўстлари исроилликлардан жазо олса ҳам, қамоққа олинган бўлса ҳам, улар қаҳрамонга айланади. Хуллас, Иэн ва унинг дўстлари худди шундай йўл тутдил ва умрбод қамоқ жазосига ҳукм этилди.
Бу одамларни, уларнинг хавфсизлигини ўйлаб, бир кишилик камераларга жойлаштиришди, қолаверса, varianosлар уларга нисбатан мурувват кўрсатарди. Уларга бир-бирлари билан мулоқот қилиш, турли ўйинларни ўйнаш, бирга китоб ўқиш ва барча имтиёзлардан фойдаланишга рухсат берилганди. Қамоқхона хизматчилари Дэвидсон ва унинг дўстларига ҳатто қандайдир уруғлар олиб келиб беришарди. Маҳбуслар блокнинг орқасида ўзларига ажратилган қамоқхона ҳовлисида олиб гуллар ўтказишди. Соғлигини ўйлаб гулзорда майда-чуйда ишларни қилишар, ўша ерда ўралашиб юришарди. Бундай эрмак дунёнинг бир чеккасидаги Кипр қамоқхонасида ниҳоятда ноёб ҳодиса.
Иэн, аслида, ақлли одам эди. Ўтган асрнинг 70-йилларида Америка бўйлаб қилган саёҳат пайтида Фаластин ҳаракатига қўшилиб қолган. Мен Иэн ва унинг дўстларига қойил қолардим. Улар доно, олижаноб одам эди. Улар чуқур билими ва ақл-идроклари туфайли ўз ишларига содиқ қолди, шу ишлари учун ҳаётидан ҳам воз кечишга тайёр бўлди. Шунингдек, хушчақчақ Иэн жуда ҳам ҳазилкаш эди. Ҳар куни Lamarina билан келишимни интизорлик билан кутишарди. Уларга хизмат қилишимга йигирма дақиқалик танаффус берилган. Кўпинча улар билан узоқ вақт қолиб кетсам, varianosлар бунга кўз юмишарди.
-Айтишларича, ҳадемай бизларни бир кишилик камерадан умумий камерага ўтказишармиш, - деди Иэн. – Менимча, бошлиқлар сиёсий кескинлик бирозгина пасайган деб ўйлаяпти, шекилли, шунинг учун бизни асосий блокка ўтказишни лозим топган.
-Бу хавфли эмасми, нима деб ўйлайсан? Сувдан қутулиб ўтга тутилмаймизми?
-Бундай бахтсизликлар бошимга ёмғирдай ёғиларди, ошна. Бундан нима чиқишини, ростини айтсам, билмайман. Моссаднинг бу ерда ҳам ўз агентлари борлигини эсдан чиқармаслик керак. Улар биздан ўч олишлари мумкин. Буни ҳам ҳисобга олиб қўйиш керак.
-Ҳа, бу иш ақлини еганларни қўлидан келса керак, - деб кулиб юбордим мен.
-Ҳа, шундай бўлиши ҳам мумкин. Аммо қамоқхонада бир қанча биродарларимиз бор. Нима, қанақа – улар биздан яхши билса керак.
Бир неча кундан кейин Иэнини Б блокига ўтказилгани тўғрисидаги хабарни катта хурсандчилик билан қабул қилдим. Орадан ойлар ўтди, Иэн иккимиз жуда қалин дўст бўлиб қолдик. Иэн озодликка чиққандан кейин ҳам, унинг яшаш жойини ҳаммадан сир тутсалар-да, узоқ йиллар давомида у билан тез-тез пинҳона боғланиб турдим. Аммо Иэн ва бошқа террорчилар билан дўстлигим қачонлардир мушкул аҳволда қолишимга сабаб бўлишини ўшанда асло тасаввур ҳам қилмаганман.
