3 - боб
Шаолинь ибодатхонасининг роҳиби бўлган бобом, кун-фунинг беш асрлик меросидан фахрланиб келган. У ибодатхонада узоқ йиллар роҳиблик қилгандан кейин кун-фунинг янгича услубларини ривожлантира бошлади. Тез орада бобом кун-фунинг Буюк устасига айланиб, катта ҳурмат-эътибор қозонди. Бироқ бобомнинг ўғли бўлмаган, бу эса Су авлоди тўхташини англатарди. Шундай қилиб, мен кутилмаганда унинг шогирдига ва меросхўрига айландим. Эҳтимол, шунинг учун бобом менда бундай қаттиққўл усулларни қўллашни мақсад қилган. Менга, “кўзи юмалоқ” чала зотли набирага ҳаётда жуда–жуда қийин бўлишини билган. Лоуси қадимий санъатнинг сир-асрорларини менга очиб бериши керак эди. Мен эса ўз навбатида, ҳақиқий ва интизомли шогирд бўлишим, бобомнинг моҳир издошчиси, тенги йўқ ва енгилмас жангчи – қўл курашининг устасига айланишим лозим эди.
Жанговар санъат мактабини ҳақиқий ва моҳир ўқувчисига айланиш – бу ғарб дунёсида ҳаммага маълум ва машҳур бўлган ҳаёт тарзини қабул қилиш демак. Бундай ҳаёт тарзининг асосини - даосизм* амалиёти ва руҳий интизом ташкил қилади. Жанговар санъат ҳақидаги қадимий ривоятларга кўра, кун-фунинг отаси - буддизмнинг ҳинд воизи, роҳиб Бодҳирхарма бўлган экан. У Хитой аҳолисига Дамо исми билан таниш бўлган. Қайсидир ривоятда айтилишича, Дамо олтинчи асрнинг бошида Ҳиндистондаги ибодатхонани тарк этиб, Будда таълимотини тарқатиш учун Хитойга йўл олган экан. Шимолий Хитойнинг тоғларида дарбадарлик қилиб юрган Дамо, Шаолинь ибодатхонасида қўним топибди. Хитой тилидан таржима қилинганда Шаолинь – “дарахт кўчати” деган маънони англатади. Ўзининг эгилувчанлик ва ихчамлигига кўра бу дарахт эгилса-да, қаттиқ шамол ва бўронларга дош берар экан. Дамонинг талабига биноан ўқувчиларга медитаЦия** кўникмалари ўргатилади. МедитаЦия жараёнида ўқувчилар доимо ҳақиқатга интилиши кераклиги уқтириларди. Лекин шогирдлар медитаЦия пайтида доим мудраб ўтирарди. Бунинг сабаби ўқувчилар жисмонан заиф ва нимжонлиги эканини Дамо жуда яхши тушунарди. Шунинг учун у бир неча машқларни ўйлаб топди. Шу муносабат билан у қуйидаги гапларни айтган:
Будда таълимоти руҳ учун мўлжалланган, бироқ руҳнинг айрилмас йўлдоши – тана бор. Шунинг учун мен сизларга шундай усулни таклиф қилаяпман: Буддага яқинлашишингиз учун бундай усул ёрдамида ўз қувватингизни етарли даражада тутиб туришингиз мумкин.
Бундай машқлар медитаЦия жараёнини ривожланишига ёрдам беради. Қолаверса, бундай ҳаракатлар жангнинг негизини ташкил қилади. Бу эса таркидунё қилган қаландар-роҳиблар бир ибодатхонадан иккинчисига йўл олганда, турли йўлтўсарлардан ҳимояланишига ёрдам берарди. Бироқ шундай ҳолатда ҳам, Дамо ўқувчиларни аввалам бор жисмоний кучга эмас, балки ички қувват - “Ци”га таянишга даъват қилган. “Ци” сўзининг энг яхши таржимаси сифатида қуйидагича учта сўзни келтириш мумкин: “нафас”, “руҳ” ёки “ҳаётий куч”.
Айнан Ци қувватини ривожлантириш тиббиёт, фалсафа ва жанговар санъат соҳасида даос ижодининг асосини ташкил этади. Бобомнинг ҳовлисида болалигимданоқ соатлаб нафас гимнастикаси билан шуғулланардим. Бу машғулотлар руҳий кучимнинг ривожланиши ва мустаҳкамланишига бевосита ёрдам берган.
Кунларнинг бирида Лоуси менга тўқсариқ рангдаги кийим кийдирди ва маҳаллий шаолинь ибодатхонасига олиб борди. Биз чеки йўқ, узундан–узун поғоналардан кириш жойига кўтарилар эканмиз, осмонга қарадик. Осмон кўм-кўм эди, атрофда ажойиб бир ҳид таралиб турарди.
-Бу бухур ва олча гуллари тутатқисининг ҳиди, - деди Лоуси. – Буддага бўлган ҳурмат-эҳтиромимизни намоён қилиш учун бухур тутатамиз.
Бобом икковимиз номимиздан бирин-кетин қуритилган бухур қаламчаларини тутатгунга қадар, унинг кетидан юравердим.
-Унинг шифобахш ҳидидан кайфиятинг кўтарилади, оғир ва вазмин одамга айласан, - деб тушунтирди бобом. – Агар маърифат йўлидан борсанг, самога кўтарилаётган бухур тутатқисига ўхшаб қоласан.
Сўнгра устозим мени медитаЦия учун ажратилган овлоқ жойга бошлади. Йўлда борар эканмиз, мен жанговар машғулотлар билан шуғулланаётган роҳибларга қарадим.
-Улар товон ва тўпиқларини арқон билан боғлайди, - деб тушунтирди Лоуси қизиқишимни пайқагач. – Бу бойлағичлар бўғинларни мустаҳкамлаш ва ҳимоя қилиш учун керак бўлади.
Роҳиблар товонлари билан тез ва кучли тепишларини кўриб, кўзларимга ишонмасдим.
-Бу турна усули – шаолинь жангининг асосий қадимий усулларидан бири, - деди Лоуси тушунтиришни давом эттириб, мен унинг бирорта сўзини эшитмай қолмай деб, бутун диққат-эътиборимни унга қаратдим. – Бир роҳиб қачонлардир маймун ва турна ўртасидаги олишувнинг гувоҳи бўлибди. Маймун қушни парча-парча қилиб ташлашга шай турган бир пайтда, турна маймундан анчагина айёрроқ чиқиб қолибди. Қуш қанотларини ёйганича маймунга ҳамла қилиб, бошларини чўқир, сўнг четга сакраб ўтиб, яна бошқатдан хужумга ўтибди. Бу ҳолат қуш маймунни ҳайдаб юбормагунча давом этибди. Роҳиблар ҳаракатларини нозиклигига эътибор бергин, - деди Лоуси, - улар бир оёқ билан қанчалик қаттиқ зарба етказиб, иккинчи оёқда узоқ тик туришибди. Қўллари билан турнанинг тумшуғи сингари ҳаракат қилишларига қара.
Кейинчалик мен ҳам нафақат турна усулини, балки кун-фу жангининг кўп анъанавий усулларини эгаллаб олдим. Хитой жанговар санъатининг бир ярим мингдан ортиқ усуллари мавжуд. Турли қуш ва ҳайвонларнинг қилиқларини имитаЦия қилиш – шаолинь кун-фу санъатининг қадимий машқларидан бири ҳисобланади. Одам ҳайвонлардан заифроқ. Устозимни ўргатишича, одам тирик қолиши учун ўз онгига таяниши лозим. Мана шу сабабли, қандайдир ҳайвон ёки қушнинг ҳаракат ва қилиқларини имитаЦия қилиш учун, одам мукаммал равишда статик жим ўтириб кутишни ва динамик шиддатли ҳужумни ўрганиши, бир текис ҳаракатларни ва яшин тезлиги билан ҳужум қилишни, шунингдек, кузатиш ва адекват равишда ҳаракатланишни ўрганиб олиши керак.
-Энди бу ёққа қара!
-Бу оловга диққатингни жамла.
Эътиборимни Лоуси кўз олдимга қўйган ёнаётган шамчироқ жалб этди.
-Шамчироқ алангасига диққатингни жамла ва ҳамма нарсани унут. Энди чуқур нафас олишни бошла.
Шамчироқ алангасига тикилганимизча, ибодатхонада бир неча соат ўтирдик. Киприкларим гўёки қўрғошин қуйилгандай оғирлашиб, шамчироққа бошқа қарай олмасдим. Кўзимни юмишим билан, юзимга бамбук таёқчаси зарб билан тушарди. Лоуси ҳар гал мени диққатимни бошқа нарсага чалғиди, деб ўйлаганда урарди. Соатлаб фикр-хаёлга чўмишнинг мақсади – бу Ци билан мулоқотга киришув эди. Менга уқтиришларича, дунёда ҳамма нарса космос кучларининг мусбат ва манфий ҳосиласи, яъни бу Инь ва Янь, уларни Цини билиш жараёнида уйғунлаштириш мумкин. Дао шогирдлари фикрича, Цини одам танасида қувватнинг оқими сифатида тасаввур қилиш мумкин, бундай тасаввур ижобий натижаларга олиб келади. Одам организмида айнан Ци ҳар қандай мушак ҳаракати ва нафас олишни бошқариб, юрак-қон томири ва марказий асаб системасини тартибга солади.
-Агар сен тана ва руҳда Цини тўлиқ мувозанатга келтирсанг, ички ҳотиржамликка эришасан ва онгинг равшанлашади. Шунда сенда мўъжизавий куч пайдо бўлади, - деб таълим берди Лоуси. –Цидан фойдаланиш жанговар кун-фу санъатининг асосини ташкил этади, - гапини давом эттирди устоз. – Бундай қувват доимо муттасил ҳаракатда бўлади.
Бобом қўлини унчалик катта бўлмаган идишдаги сувга солди, сўнг сувдан қўлини олди. Кўрсатқич бармоғини узатган эди, бармоқ учида бир томчи сув осилиб турарди.
-Мана сенга бир томчи сув. Фақатгина бир томчи, беозор, ювош ва кучсиз бир томчи. Цунами кучига ер юзида нима дош бериши мумкинлиги сўралади? Цунамининг ўз йўлида учрайдиган барча нарсаларни йўқ қилиб юборишга қодир. Ци қувватини бошқаришни ўрганиб олгин, ўғилгинам. Жисмоний имкониятларингдан анча кўпроқ кучга эга бўласан.
Йиллар ўтгани сари Лоусининг Ци қувватини бошқариш борасидаги кўрсатмалари мен учун тушунарлироқ бўлиб борарди. Мен Цини “ички худо” сифатида, куч-қувватимнинг манбаи сифатида қабул қилардим. Ци орқали жисмоний қувватимни бошқарар эканман, мен қўл билан ғиштларни парчалашни ўргандим ва янада ажойиб нарсаларни амалда кўрсата бошладим. Қоронғуликда душманнинг ҳаракатини билиб олишни ўргандим, қаттиқ оғриқни бутун танамга тарқатиб, уни енгишни ҳам уддасидан чиқа олардим.
Хитойдаги ҳаётимни кун-фу жанговар санъатини ўрганишга бағишладим. Янги ўқувчи сифатида менга уйдаги ва ибодатхонадаги барча оғир ва қора ишларни бажаришни буюришарди. Шу вақт мобайнида Лоуси менинг танамни жиддий машқларни бажаришга астойдил тайёрлади. У менга кўрсатган биринчи машқлардан бири – бу қум солинган челакка қўлни тиқиш бўлди. Бобомнинг қаттиқ назорати остида мен бу машқни такрор ва такрор қайтаравердим. Натижада қўлларим шилиниб қонаб кетарди. Бобом эса машқни давом эттиришни буюрарди. Бир неча ҳафтадан сўнг менинг этим шунчалик қотиб кетдики, оғриқни асло ҳис қилмасдим. Сўнгра машқни мушкуллаштириш учун Лоуси қум солинган челакка кичкина тошчаларни қўшди ва муолажа яна бошқатдан бошланди. Маълум вақт ўтгач, қумга янада каттароқ тошлар солинди ва машқлар олдингидай давом этаверди. Тош ва қум солинган челакка қўлларимни кескин равишда солиш, шу билан бирга қўлларим кесилмай, бирор жароҳат олмаслигини, ҳеч қандай оғриқни ҳис қилмасликни ўргангунимча машқлар такрорланарди.
Хўжаликда бажариладиган вазифамга келсак, менга ҳайвонларга қарашим керак эди. Бобом ва бувим шоли экилган далаларнинг хўжайини эди, булардан ташқари, биз товуқ, эчки, сигир ва от боқардик. Хўжалик ишларини бажаришда ҳеч ким мени назорат қилмасди, шунинг учун Лоусининг бамбук таёқларидан қўрқмасам ҳам бўларди. Жониворларнинг орасида юрганимда, мен бобомнинг назорати остида ўтадиган машқлардаги азоб-уқубат ва бобомга бўлган қахр-ғазабимни унутардим.
Менга ёқадиган машғулотдан яна бири – бу бувим билан бозорга савдо-сотиқ қилишга бориш эди. Албатта, мен озиқ-овқат билан тўлдирилган оғир саватларни кўтаришимга тўғри келарди, аммо ҳар ҳолда бу бобомнинг аёвсиз калтаклашларидан минг чандон яхшироқ эди. Бозор ниҳоятда гавжум ва шовқин эди. Савдо қилаётган одамлар шовқин туфайли бир-бирларига бақириб гапиришарди. Бозордаги палаткалар маджонг* ўйинлари учун мўължалланган эди. Бу ердаги катакларда тирик товарлар сотиларди: катта араваларда кучук, ўрдак, эчки, қуён, қуш, судралиб юрувчи ҳайвон ва турли-туман балиқлар бўларди. “Одам-рептилия” мени кўриб, тутиб олмаслиги учун мен имкон қадар бувимнинг биқинига кириб юрардим. “Одам-рептилия” – бу ҳаммаёғини ажин босган, бели букик, соқоли оппоқ, озгина мўйлабли қартайган бир чол эди. Унинг қўлидаги тирноқлари шунчалик узун ва сариқ рангда эдики, чол тирноқлари билан ўзи сотаётган ва гўшти ниҳоятда лаззатли бўлган, катта сув тошбақаларининг бўйнидан чўрт этиб сўйиб юбориши мумкин эди. Унинг савдо растасидан қурт-қумурсқа ва илонларни ҳар қандай кўринишда топиш мумкин эди – тиригини, ўлигини, сўйиб тозаланганини ва қуритилганини.
Мени жалб қилувчи жойдан бири – бу дорихона эди. Дорихона менда ўзгача қизиқиш уйғотарди. У ерда катта шиша идишларда кобралар сақланарди, дўкон пештахталарида турган “дорилар” эса янада қўрқинчлироқ - ҳайвонларнинг қандайдир аъзолари солинган банкалар, турли шаклдаги ва катта-кичик қўнғиз ва чаёнлар, асалари ва илонлар, спирт қўшилган қандайдир сассиқ суюқликка солинган қумурсқалар эди.
Ҳозиргача эсимда, бувим доим кўкатлар сотадиган одам билан тортишарди. Мен эса катта-катта қалампирлар, турли рангдаги зираворлар ва одамларга ўхшаш томирларни томоша қилардим. Бувим бундай томирлардан жень-шень ва занжабил шарбатини тайёрларди. Кўчадан ажойиб хидлар тараларди – халқ йўл четларида ўтириб, катта “вокларда” – таги юмалоқ бўлган даштқозонларда таом пиширарди. ХХ асрнинг 70-йилларида Кантон шаҳрининг катта қисми қурувчилик билан банд бўлгандай туюларди. Оёғига шиппак кийган, баъзилари оёқ яланг юрган хитойликлар чарчамасдан меҳнат қиларди. Улар оддий анъанавий кулбалар ёнида ғарб усулидаги улкан иморатлар барпо этарди.
