34 - боб
Не кўз билан қарайки, у қўлини катта тезликда айланиб турган аррага яқинлаштирди. Ўткир тишли арра шу заҳотиёқ бирин-кетин унинг бармоқларини кесиб ташлади. Бармоқлар қонга бўялиб полга тушди. Кириакос овоз чиқармади, енгилгина сесканди холос. Мен шиддат билан креслодан туриб, унинг олдига учиб бордим.
Безовталанган ҳаракатимни кўрган ишчилар ҳам ишини тўхтатди. Нима юз берганини кўрган кўп араб ва грек дод солиб бақириб, эгнидаги кийимларини йирта бошлади. Кириакос панжасиз қўлини тепага кўтариб, қимирламай, ҳушини йўқотгандай турарди. Циркуляр арра ҳаммани қонга белаб, тинмай айланарди. Тўс-тўполон. Қий-чув. Тартибсизлик. Ваҳима. Нима қилишни ҳеч ким билмасди. Кириакосни кўзидан ёш оқди, у инграб юборди, сўнг тош ерга секин чўка бошлади. Устахонада навбатчилик қилаётган chowishi уни тутиб қолди ва зудлик билан ёрдам чақирди. Тўс-тўполонда Кириакоснинг бармоқларини топиш мақсадида, қонга беланган қипиқларни тита бошладим.
Шуни айтиш керакки, жуда нохуш ҳодиса юз берганди. Fylaki ҳар қандай одамни ақлдан оздириши ҳеч гап эмас. Кириакосга, хотининг ўзга эркак билан ҳиёнат қилди, деб айтишибди. Бундан ташқари, уни яқинда баъзи имтиёзлардан маҳрум қилибди: ундан бўёқ ва қоғозларни тортиб олишди. Буларнинг ҳаммаси уни руҳан эзди ва Кириакос қийинчиликларга бошқа бардош беролмади. Маҳбуслар ўзларини майиб қилиш ҳолатлари қамоқхонада тез-тез юз бериб туради.
Аслида қамоқхонада зўрлик қилиш – оддий ҳол бўлиб қолган. Аммо мен қон тўкилиши ва даҳшатли манзаралардан тўйганман. Fylaki – бу эмоционал руҳий ҳис-туйғу ва портловчи моддага тўла ўчоқ. Оддий хафагарчилик мудҳиш воқеанинг сабабчиси бўлиб қоларди. Нима юз берганини тушунмасданоқ, уруш-жанжал муштлашишга айланиб кетарди. Шундай пайтда индамай камерамга кириб, беркиниб ўтирардим. Шундай пайтлар ҳам бўлганки, жаҳлимни чиқарган маҳбусларни эзиб, тилка-пора қилганман. Ҳамма маҳбуслар шундай қиларди. Улар учун муштлашиш – кескин вазиятни юмшатиш усулига айланиб қолган. Шунга ўхшаш тўқнашувлар қон тўкилиш билан якун топарди. Шунинг учун қандай йўл тутишни яхши билардим, хусусан, турли жанжал ва муштлашишга қўшилмасдим.
1992 йилнинг ёзи ниҳоятда иссиқ, жазирама келди. Бу эса ҳолдан тойган маҳбусларнинг кайфиятини янада оғирлаштирди. Улар бўлар–бўлмасга асабийлашиб, арзимаган нарсадан катта тўс-тўполон кўтарарди. Баъзи маҳбуслар атайлаб жанг қилиш учун бир-бирини менсимай, дарров муштлашиб кетарди, жумладан, фаластинлик ва греклар ўртасида тез-тез тўқнашув юз бериб турарди. Шундай тўқнашувлар бирида кўп қурбонликлар бўлди. Шундан кейин жанг қилувчи фракциялар бир-биридан ажратиб қўйилди. Бир куни бир кишилик камерада ўтирган фаластин дўстларимга озиқ-овқат олиб бордим ва баҳонада улар билан суҳбатлашдим.
-Тергов ишлари бошланди, - деб пичирлади Иэн Дэвидсон унинг олдига Lamarinaни етаклаб келганимда.
Ўша куни қамоқхонада “тўғри” назоратчилар навбатчилик қилишарди. Улар бизни яхши билгани учун бўлар-бўлмасга безовта қилмасди.
-Нима юз берди? – деб сўрадим.
-Греклардан кимнидир ўлдириб қўйишларига сал қолибди. Айтишларича, жароҳати оғир экан, тирик қолмайди дейишаяпти.
-Ҳа, шундайми?! Олдин ҳам шундай тўқнашувлар юз бериб турарди–ку, нега бундай тўс-тўполон кўтаришяпти?
-Пичоқланган йигит жуда катта одам эмиш. Ўйлашимизча, қандайдир сиёсатчи экан.
Мен Иэнга ҳиди бошқачароқ пиширилган тухум ва бир тарелка эскирган помидор узатдим.
-Бундай ачиган ва эскирган озиқ-овқатни қачонгача еймиз, Тони? – деб жилмайди Иэн.
-Сиз хоҳлаган паштет ва пивога буюртма бериб қўйдим, эҳтимол, эртага олиб қолсангиз керак, - дедим ҳазиллашиб.
-Бу ерда иккита репортёр юрганини эшитдингми?
-Хўш, кейин-чи?
-Улар ўзларини қандайдир мансабдор шахс қилиб кўрсатмоқчи бўлди, аммо ҳеч ким ишонмади.
-Йўғ-э... Озодликдагилар ҳаётимиз билан қизиқаётгани ёмонми?
-Умуман олганда – яхши, лекин конкрет ҳолатда – йўқ. Бизни умуман эсдан чиқариб юборса яхши бўларди. Исм-шарифимизни газетада босиб чиқариш ҳеч керак эмас-да.
-Уларга интервью берувчилар топилмабдими?
-Шов-шувларга қараганда бир сотқин чиқибди. Кимлигини билсак яхши бўларди...
Variano биз тарафга қараб юрди.
-Ошна, вақт тугади, - дедим Lamarinaни буриб. – Биродар, яхши қол.
-Жон Смитнинг паштети ва пивоси энг зўрлигини эсингдан чиқарма, Тони! – деди Иэн кўз қисиб.
Бир неча кун ўтгач, Иэннинг издоши Адлига тушлик олиб бордим ва у билан пичирлаб гаплашдим. У фаластинликларни бошлиқларидан бири. Адли ўз вақтида Ясир Арофатнинг тан қўриқчисидан бири бўлган ва Фаластинни озод қилиш Ташкилотининг кўзга кўринган, ҳурматга сазовор аъзоси эди. Бундай одам билан сирлашиш жуда хавфли бўлса-да, у билан ниҳоятда яқин эдим. Унга тушлик бергунимча, Адли бир парча қоғозга нималарнидир ёзди. Сўнг хатни эшик тирқишидан узатиб, менга тикилиб қаради.
-Тони, мана шу, - деди у атрофга олазарак бўлиб.
-Нима?
-Сотқин. Яна фаластинликмиш, - тупурди Адли.
-Қанақасига фаластинлик?
-Мана шунақа... – Адли пичирлаб гапирди. – Фақат сотқин бизни командамиздан эмас. – У Никосидаги Марказий қамоқхонада ётган сотқин жинни экани, бундай одам Фаластинни озод қилиш Ташкилоти аъзоси бўлолмаслигини айтди.
-Бу вайсақини ҳамма ёмон кўради, Тони. Уни гумдон қилишимиз керак, тушуняпсанми.
-Адли, яхши биласан, ахир, мен...
-Жим бўл, Тони, - гапимни бўлди Адли. – Ахир дўстмиз–ку. Бу ерда ҳаммамизни қўл-оёқларимиз бир-бирига боғланган! Сотқиннинг эса бир адабини бериб қўйишимиз лозим...
Бахтимга varianosлар овқат тарқатишни тезлаштиришни буюрди. Хатни дарров чўнтагимга беркитиб, Адлига қарамасдан Lamarinaни ошхона томон етакладим. Хатдаги исмга қарамадим. Бу хатни тўғридан–тўғри ёқиб юбордим.
Сотқиндан ўч олишнинг ҳеч қандай фойдаси йўқ. Аммо кўпчилик айнан ўч олиш истагида эканини билишим керак эди.
Бир неча кун ўтгач, қамоқхонанинг ички ҳовлисида айланиб юргандим. Бирозгина салқин тушган. Икки ой жазирамадан кейин ҳавонинг салқин томонга ўзгариши одамга ҳузур бағишларди. Ёнимдан икки фаластинлик – Ҳусайн ва Юсуф ўтиб кетишди. Уларга эътибор бермадим. Улар менга салом берди. Алик олиб жилмайдим ва йўлимдан кетавердим. Қайтаётиб яна Юсуф ва Хусайнга дуч келдим ва турган жойимда қозиқдай қотиб қолдим. У нима қиляпти? Маҳбуслардан ёшроғи камерадошини сочидан чангаллаб, суянчиғи бор темир курсига отди. Кейин тагига босиб, юзига ёпишди. Уни қўлида бритва борлигини кўриб, юрагим орқамга тортиб кетди. Бир лаҳзага данг қотиб қолдим. Шу вақт Ҳусайн, ҳа-ҳа, айнан Ҳусайн бечора Юсуфнинг юзини бритва билан ваҳшийларча кеса бошлади. Юсуф бўлса бақириб, ёрдамга чақирарди ва тинмай типирчиларди. Қон фаввора каби иккисини ҳам қизил рангга бўяди.
-Тўхта! Бас қил! – деб бақирдим ва улар томон ўзимни отдим. Уларнинг олдига борганимда, Ҳусайннинг қораси ҳам йўқ эди. Юсуф ҳушсиз, курсида қонга беланганча, чўзилиб ётарди. Унинг юзи қизил ранг бўёқдан бир челак қуйиб юборгандай эди. Юсуфни кўтариб, секингина полга ётқиздим. Кўйлагим билан қонларни артиб қарасам, нафас олмаяпти. Шу заҳоти биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш машғулотлари эсимга тушди. Юсуфнинг юзи шунчалик бадбашара қилиб ташланган эдики, аранг оғзини ахтариб топдим. Бошини орқага қилиб бурнини сиқдим, тинмай ибодат қилганимча, оғзига нафас юбора бошладим:
-Эй Худойим, илтижо қиламан, уни тирилтир!
Қамоқхона назоратчилари воқеа содир бўлган жойга югуриб келишлари эшитилиб турарди. Юсуф бир сесканди-да, менга қарата қон қусиб юборди.
-Тўхтанг, - дедим мен ёрдамга ошиққан varianosларга. Ўз қусиғига тиқилиб қолмаслиги учун фаластинлик Ҳусайнни ёнбошига ётқиздим.
Бир неча дақиқадан сўнг санитарлар етиб келишди. Ана шундан кейин мени қалтироқ босди. Наҳотки мен одамни қутқариб қолган бўлсам... Бечора Юсуф, шундай шафқатсизликдан сўнг оёққа туриб кетармикан?!
Шунга ўхшаш ваҳшийлик ва шафқатсизлик дунёсида, Худо янги имонга кирганларни қандай қилиб жонини сақлаб қолаётганини энди аниқ тушуна бошладим. Юсуф сингари ҳар биримизни осонликча ҳар дақиқада бритва билан чавақлаб ташлашли ҳеч гап эмас; эсини еган жинни маҳбуслар ҳеч нарсадан ҳеч нарса йўқ қизиб турган ёғни ағдариб юбориши ёки қайнаб турган човгумни бошингиздан қуйиши мумкин. Худога fylakiда тегишли бўлиш жуда осон! Унинг ҳимояси ва нажот беришига шубҳаланишимизга ҳеч қандай асос йўқ.
Шу орада озодликка чиқиш куним ҳам яқинлашиб қолаётганди. Белгиланган жазо муддатини сўнгги соат ва охирги кунигача қамоқхонада ўтириб, Раббий менга айнан шундай йўл тайёрлаб қўйганини тушундим. Тони Энтонига нисбатан Унинг Ўз режаси бор эди. Олдинги ҳаётимдан тамомила воз кечишимни қалбимнинг туб-тубидан билардим. Худо барча ғам-ташвишларимни Унга юклашимни амр қилди, токи олдинги алоқаларимдан воз кечиб, тўлиқ Унга боғлиқ бўлган янги ҳаётга кириб борайин.
Тез орада Худо менга Ўз меҳрибонлигини кўрсатди: тўсатдан пайдо бўлган кўп тўсиқларни Унинг бошчилигида енгиб ўтдим. Паспортимнинг муддати тугагани сабабли уни узайтириш учун пул зарур бўлди. Кўп маҳбуслар жазо муддати тугагандан кейин ҳам олдингидай fylakiда қолаверади, чунки мамлакатига қайтиб бориш учун етарли пул маблағлари йўқ.
Майкл Райт ва Ричард Нокс Никосия Марказий қамоқхонасига мени кўриш учун сўнгги бор келишди.
-Кейинги сафар сим ичида эмас, озодликда учрашамиз, Тони, - жилмайди Майкл.
- Британия элчихонаси билан боғланиб сенга янги паспорт буюриб қўйдик, - деди Ричард. – Бундан ташқари, номингга олинган авиабилетни қамоқхона канцеляриясида қолдирдим. Чоршанба куни сенга иккала хужжатни беришади.
Мен қандай миннатдорчилик билдиришни билмасдим. Биз бироз сукут сақлаб ўтирдик. Майкл ҳар доимгидай жилмайиб турар, бунинг устига қувончдан кўзлари ёнарди.
-Тони, Худо сенга ғамхўрлик қилади, - деди у.
Келажакда мени нималар кутаётганлигини билмасам-да, рози бўлгандай бошимни қимирлатдим.
-Бу ерда дўстим Кора Брёйнс билан боғландим, - деди Ричард. – Биз бир вақтлар Ливанда миссионерлик билан шуғулланганмиз.
Мен олдин ҳам Ричарддан бу голландиялик биродар ва унинг оиласи ҳақида эшитганман.
-Англияга қайтганингда, Кора Брёйнсни қизи Кэролайн сени қабул қилишга тайёрлигини айтди.
Ричард чўнтагидан кичкина конвертни олди. Конвертнинг ичида Брёйнс оила аъзоларининг расми бор эди. Расмда ҳаммалари кулиб туришганди.
-Мана бу Кэролайн эри билан, турмуш ўртоғининг исми Жон, - кўрсатди Ричард. – Булар эса фарзандлари: икки ёшли Анна ва кичкинтой Жошуа.
Бу одамларнинг самимий ва иноқлигини кўриб кўнглим бузилиб кетди; бирдан ўзимни ёлғиз ҳис этдим. Ричард Брёнслар ҳақидаги гапларини давом эттирди:
-Улар Нью-Молденда яшайди, маҳаллий баптист жамоатига боради...
-Улар кимлигим ва нималар қилганимни биладими? – деб Ричарднинг гапини бўлдим. Ричард чин дилдан жилмайди.
-Тони, ёдингда тут: “...Исо Масиҳда тана бўйича эмас, руҳ бўйича яшаётганларни энди ҳукм қилиш мумкин эмас...”, - деди у Муқаддас Ёзувдан оят келтириб. – Брёйнслар – ажойиб масиҳий оила. Улар сени ҳеч қачон ҳукм қилмайди. Никосия қамоқхонасидан чиқаётганингни биладилар. Шунинг учун ҳам улар сени аэропортда кутиб олиб, уйларига олиб кетишмоқчи.
Ричард яна конвертни очди ва унинг ичидан қисқача ёзилган хат олди. Бу хат Кэролайн ва Жондан эди. Маълум бўлишича, улар учрашувимизни интизорлик билан кутишаётган экан. Уларнинг уйлари кичкина бўлса-да, шинамгина ва меҳмондўст эканлигини айтиб, менга албатта ёқиб қолишини умид қилишарди. Менга нотаниш бўлган бу одамларнинг олийжаноблиги ажойиб туюлди, шу билан бирга ҳайратда қолдирди.
