35 - боб
1992 йилнинг 11 ноябр куни. Озодликка чиқадиган куним. Шу куни тонг отар-отмас ўрнимдан турдим ва кундалик ибодат қилиш қўлланмасини очдим. Камерани аранг ёритиб турган хира чироқ шуласида ўзимга керак бўлган саҳифани очдим ва ўқидим. Ё алҳазар! Мен ҳайратдаман! Бугун ўқишим керак бўлган дарс қуйидагича номланарди: “Ҳақиқий эркинлик”. Юҳанно баён этган муқаддас Хушхабарда (8:36) шундай дейилган: “Шундай қилиб, агар Ўғил сизларни озод қилса, ҳақиқатан эркин бўласизлар”. Оятдаги ҳар бир сўзни том маънода ўзимга сингдирар эканман, ҳузур қилардим. Бу менинг оятим эди. Худованд ҳаётимдаги ҳар бир қадамимни – бошидан охиригача кузатиб юрганини билардим. Эндиликда мен келажагимни Унга ишониб топширишим даркор.
Ўша куни эрталаб ҳамма блокларни айланиб чиқдим. Маҳбуслар билан гаплашарканман, ҳаётларини Исо Масиҳга ишониб топширишга уларни даъват қилардим. Ҳаммасидан ҳам дўстларим билан хайрлашиш жуда оғир бўлди. Ахир, биз улар билан қайғу ва хурсандчиликни, алам ва дардни, умид ва ишончни бирга баҳам кўриб, шунча вақтни бирга ўтказдик. Зигги, Симоне, Иэн, Мартин, Андреас, Хасан... Муҳаммаднинг кўзида меҳр кўз ёшлари...
-Шу вақтга қадар Худога содиқ бўлдинг. Ўз эътиқодингдан ҳеч қачон воз кечма. Сўз бераман, асло афсусланмайсан. Биродар, биз ишонишга ва умид қилишга мажбурмиз, - дедим Муҳаммадга. – Ахир, биз ҳақиқий эркин одамлармиз. –Унинг қўлини сиқдим ва бағримга босиб хайрлашдим.
Сўнгги бор блокка назар ташладим-да, қайрилиб катта олам томон шаҳдам қадам қўйдим.
Chowishi ўтирган кабинетда менга шахсий нарсаларим солинган халтачани берди. Гарчанд сўнгги уч йил давомида судраб юрган шиппакдан кейин оғир ва қаттиқ туюлса-да, яхши, мустаҳкам туфлини кийиш жуда ёқимли. Бу ерга мен учун джинси шим ва катта ёқали қора свитер ҳам олиб келишди. Бир неча дақиқа учта қизил ёзув дафтарчани варақлаб турдим. Хуллас, дафтарчада олдинги иш жойларим билан боғлиқ кўп исмлар, рақамлар ва адреслар ёзилганди. Худога берган ваъдамни эслаб, дафтарчаларни ахлат челакка ташладим. Уларнинг ўрнига халтага Ёзувни ўрганиш бўйича қўлланмаларни, Муқаддас Китоб ва Майкл мена қамоқхонага келтириб берган баъзи китобларни солдим. Шу нашрдаги кўп китобларни қамоқхонадаги биродарларимга тарқатдим. Қитобларнинг ичида яна бир китоб бор эдики, ундан ҳеч қачон айрилмайман. Китобнинг номи – “Шон-шуҳрат чўққиси томон”. Қандайдир нигериялик билан бир камерада ажойиб кечани ўтказганимни эслаб, жилмайдим. Мен у тўғрида жуда кўп ўйлардим. Аслида у ким бўлган? Раббийнинг элчиси эмасмикан? Эҳтимол, Унинг фариштасидир? Ўшанда нигериялик ўз исмини ва Лагосдаги манзилгоҳини шу китобнинг орқа муқовасигами, ёки бирор бир саҳифасига ёзганига ишончим комил эди. Айнан шу ёзувни ўша куни ўз кўзим билан кўрганим рост. Аммо кейинроқ ёзув сирли равишда ғойиб бўлган. Китобнинг барча варақлари жойида эди, бироқ нигериялик қўли билан ёзилган дастхат бирорта саҳифада йўқ! Ҳозиргача ёзувнинг ғойиб бўлиш сири мени ҳайратда қолдиради.
Chowishi номимга ёзилган янги паспорт ва авиабилет солинган конвертни узатди. Бир лаҳзага танқўриқчи бўлиб ишлаганимни эсладим. Швейцария банкларининг бирида турли исмлар билан ёзилган ва турлича мамлакатлар томонидан берилган бир даста қалбаки паспортларим сақланган, эҳтимол, ҳозиргача сақланаётгандир. Ўша вақтда ҳақиқий ҳужжатларни олиш осон эди – керакли одамлар билан алоқалар ҳаммасини бирпасда ҳал қиларди. Ҳозирда Британия элчихонаси томонидан менга ёзилган янги паспортни қўлимда ушлаб турардим. Паспорт янги эди, аммо сифати жуда ёмон, ниҳоятда сифатсиз. Паспортнинг ичида Ричард ёзган хат бор эди: “Бу ҳужжат учун элчихонадаги бир аёлдан жуда миннатдормиз. Англияга қайтганингда, паспортни қайта расмийлаштирасан, лекин унинг бир нарсаси яхши – у уйингга йўл очиб беради”. Қамоқхонада туширилган расмга қарагим келмасди. Паспортни Лондоннинг Хитроу аэропортигача бўлган билет билан орқа чўнтакка солдим.
-Қани, кетдик, - дедим varisnosга.
Мени Ларнаки аэропортигача бешта полициячи кузатиб борди. Кипр ҳукумати томонидан келгуси беш йилга қора рўйхатга киритилгандим. Шунинг учун чиндан ҳам мамлакатни тарк этганимга ишонч ҳосил қилишлари керак эди. Автомобилнинг орқа ўриндиғида ўтириб, оламнинг гўзаллигидан баҳра олардим. Қачонлардир буларни кўргандим. Қамоқхонада кўпинча шу тасвирларни хотирамда намоён этишга ҳаракат қилардим. Энди эса улардан яна завқланардим. Бундай гўзалликни уч йил кўрмадим, энди эса атрофдаги ҳамма нарса менга янгилик бўлиб кўринарди.
Самолётга ўтиргунимча мени аэропортнинг полиция маҳкамасида ушлаб туришди. Бирдан жуда таниш бўлган овоз қалбимни жунбушга келтирди. Бу Майкл Райт эди. Райт ва унинг куёви хайрлашиш учун аэропортга келишган экан. Улар менга иссиқ пальто олиб келишибди.
-Буларни Элизабет бериб юборди, - жилмайди Майкл. – Англияда ҳозир совуқ тушган.
Майкл Муқаддас Китобни очди. Мени қўллаб-қувватловчи, ишончимни мустаҳкамловчи бир нечта ажойиб оятларни кўрсатди. Четдан қараганда у отамдай, мен эса – унинг ўғлидай эдим. Бугун у мени бошқа дунёга кузатаяпти. Хайрлашувимиз ниҳоятда таъсирли ўтди. У мен учун жуда катта ишларни амалга оширди. Майкл жамоатини қолдириб, фалокатга учраган ва нажот топишни истаётган қалбларни излашга отланди. Ҳотиржам ҳаётдан воз кечиб, Худонинг даъватига биноан ўзга юртга келди. Бу ерда тил тўсиғини, маданий тафовут ва ирқий зиддиятларни енгиб, руҳий жангга киришди. Никосиянинг Марказий қамоқхонаси – разил ва тубанликка ботган ваҳшийларнинг ўраси ҳисобланади. Бу ер Майкл сингари олийжаноб инсонлар учун мос эмас. Бироқ, у ҳеч нарсага қарамасдан Худога содиқлигича қолди. Гуноҳ қилиб, қурбон бўлаётганларни Майкл Исо Масиҳнинг севгиси билан севди. Разолат ва қабиҳлик ҳукм сураётган зулматга ҳаёт ва нажот хушхабарини олиб келди. Исо Масиҳ бизни нимага даъват этган бўлса, Майкл айнан шуларни бажарди. Майкл ўзгача стандартни ўрнатди, келажакда Буюк Британия имонлиларини баҳолашда мен айнан шу стандартга асосланиб фаолият юритдим. Бу эса мендаги хом ҳаёллар ва умидсизликнинг барҳам топишига ёрдам берди.
Самолётда кўп учганимга қарамай, ўша куни қўрқув ва ҳаяжон ила учишга сигнал берувчи чироқни диққат билан кузатдим. Ниҳоят самолёт булутлар узра тепага кўтарила бошлади. Бу нақадар гўзал! Қолаверса, ҳаётнинг ўзи гўзал эди. Кўзларимни юмиб, сўнгги уч йил давомида ўтган ҳаётимни эсладим. Мен бениҳоят хурсанд эдим ва ҳаммаси учун Худога шукроналар айтдим.
Самолёт қўниш учун пасайганда, қўл-оёқларим қўрқув ва ҳаяжондан титрарди. Тинчланиш учун ичимда Забурнинг йигирма иккинчи саносини ўқидим:
Худованд – Чўпоним менинг,
Мен муҳтожлик кўрмайман асло.
У мени ям-яшил яйловларда ётқизар,
Оромбахш сувлар бўйлаб етаклаб борар.
Жонимга У тетиклик киритар,
Ўз номи учун мени тўғри йўлга бошлар.
Ўлим водийси зулматидан юрсам ҳам,
Даҳшатлардан мен қўрқмайман.
Чунки Сен менга хамроҳдирсан,
Ўз ҳассангу хивичинг менга тасалли берар.
Ёвнинг кўз ўнгида менга дастурхон тузагансан,
Хушбўй мой ила мойлагансан бошимни,
Лим-лим тўлдиргансан косамни.
Умрим бўйи хайру иноят изимдан юрар,
Бор кунларим Худованднинг уйида ўтар.
Хитроу аэропортида Жон ва Кэролайн ва уларни фарзандлари осонгина таниб олдим. Кўтаринки кайфиятим бирозгина ўзгарди. Бу табаррук зотларга ўзимни қандай таништираман?! Эҳтимол, улар ўтмишимдан хабардордир. Уч йил озодликдан маҳрум этилган ўғри, қотилни қандай кутиб олишади?! Уларга мен нима дейман?! Уларга яқинлашгач, ўзимни таништирдим. Кўзларига қарашга журъат этолмадим... Ё Раббий, Сенга ҳамду санолар бўлсин, улар мени очиқ чеҳра билан кутиб олишди. Оила аъзосини узоқ вақт кўрмай, қаттиқ соғингани каби, мени бағриларига босишди. Нима дейишни билмасдим. Ҳис-ҳаяжондан кўнглим тўлиб кетди... Кўзларимга ёш келди... Ўзимни меҳрга зор бўлган мурғак боладай ҳис қилдим. Қамоқхонанинг қоронғу ва тор камерасида кейин, атрофдаги ҳамма нарса баҳайбат ва қўрқинчли бўлиб кўринарди. Автомобилда кетаётганимизда, ўзимни нохуш сездим, аммо бу оиладан жуда миннатдор эдим. Улар мени хурсанд қилиш учун турли қизиқ воқеаларни сўзлаб беришар, биргаликда кулиб, кўнглимни кўтаришга ҳаракат қилишарди. Жоннинг уйида ҳамон ўзимни нохуш ҳис қилардим. Бошим айланарди. Уй иссиқ, қулай ва шинам, ундан ширин ва лаззатли таомнинг ҳиди келиб турарди. Бу ерда кўп оилавий фотосурат, қулай креслолар бўлиб, полда болалар ўйинчоқлари ёйилиб ётарди. Бу ҳолат ҳар бир оила учун оддий ҳол бўлиб кўринса-да, бироқ менга нотабиий ва ғалати туюларди.
Жон менга уйини таништирди ва меҳмонхонага таклиф қилди. Ошхонадан Кэролайннинг овози эшитилди. У ўн беш дақиқадан сўнг тушликни столнинг устига қўйишини айтди. Жуда очқаганимни энди сездим.
Мен учун тайёрлаб қўйилган каравотда ўтириб, юмшоқ, оппоқ чойшабларни ушлаб кўрдим, деворга осилган расмларга қарадим, тоза сочиқ, совун, тиш тозалаш чўткаси ва пастасини кўрдим. Буларнинг ҳаммаси мен учун эди. Аммо шундай эътиборга лойиқманми?! “Бу одамлар кимлигимни билишмайди, шунинг учун ҳам улар мендан шубҳаланишмаяпти”, - деб ўйладим. Мен ваннага кириб, иссиқ душ қабул қилдим. Баданимга ёпишиб кетган уч йиллик кир бир умрга ювилиб кетди. Fylakiда ювиниш жуда хатарли иш эди. Қонга тўлган ваҳший кўзлар доим ўлжа ахтариб юрарди, шунинг учун у ерда фақат ақлини еганлар яланғоч бўлиб ечиниши мумкин. Иссиқ сув узиб-узиб бериларди. Баъзида иссиқ сувни бир неча кунга ўчиришлари мумкин эди. Крандан занглаган сув оқишни бошлаганида, душга тушиш учун жой талашиб, бир-биримиз билан ур-пичоқ бўлардик.
Пастдан стереофоник мусиқа ва Аннанинг оёқ товушлари эшитилиб турарди. Қизалоқ хонада югуриб юрарди.
-Пастга тушинг, - деб жилмайди у менга тепадан қараб турганимни кўргач.- Ўзингизни уйингиздагидай ҳис қилинг.
Ота қизалоқнинг қўлларидан ушлаб, у ҳайратдан чинқириб юбормагунча, айлантираверди. Сўнг ёнимдаги баланд стулга ўтқазиб қўйди. Анна менга қарада ва кулиб юборди. Сўнгра кафти билан юзини беркитиб, панжалари орасидан мени кузата бошлади.
Кэролайн катта лаганни кўтариб келди ва столнинг устига қўйди.
-Тони, катта лаганда овқат келтириб столнинг устига қўйганим учун ўзр сўрамайман.
Мен унга таажжуб билан қарадим.
-Тони, сиз меҳмон эмас, оиламиз аъзосисиз. Шунинг учун таомни қандай тортишимизга кўникишингиз керак. – Шундай деб Кэролайн тарелкамизга лаззатли ҳид таратаётган гўштли запеканкани солди. Жон таом учун Худога миннатдорчилик билдирди ва кечки овқатни тамадди қилишга киришдик. Бу нақадар ажойиб эди.
Наннилар оиласи мени жуда яхши кутиб олишди. Бироқ улар бир нарсани тушунмади, шекилли: оилавий муҳит ва ҳаёт менга ғайриоддий бўлиб туюларди. Қолаверса, бундай шарт-шароитга кўникишим ниҳоятда қийин эди. Шунга ўхшаш оилавий ҳаёт тажрибам менда умуман бўлмаган. Улар менга тўлиқ ишонишидан ҳайрон бўлардим. Жон хизматга кетганда, Кэролайн ётоқхонада кичкина Жошуа билан ўтирарди, мен эса меҳмонхонада Анна билан ёлғиз қолардим. Қизиқ, деб ўйлардим, наҳотки улар шунчалик содда бўлса?! Ҳаётим давомида кўп шафқатсизлик ва зўравонликнинг гувоҳи бўлганман, қолаверса, булар қайсидир маънода шахсиятимнинг бир қисми бўлиб қолганини ўйлашмайди ҳам.
Анна шўхлик қилишни яхши кўрарди. Ҳеч қачон кичкина болаларни ўйнатмагандим, уларга қандай муносабатда бўлиш кераклигини ҳам билмасдим. Буни қарангки, болалар билан мулоқот қилиш одамнинг кўнглини кўтаришини, уларнинг соддадиллиги эса катталарни тинчлантириб, қувонтиришини энди билдим. Кунларнинг бирида Кэролайн Аннанинг жуда секин нонушта қилишидан асабийлашиб, столнинг устига таймерни қўйди.
-У жиринглаганда, овқатингни еб тугатишинг керак! Агар охиригача еб тугатмасанг, унда... сени жазолайман! – деди-да, сўнг ошхонадан чиқиб кетди.
